O rodowodzie i rozwoju kółek rolniczych słów kilka 17 lutego 2014

Ale wcześniej, bo w 1837 r. „Dezydery Chłapowski wraz z ks. Borowiczem założyli pierwsze dla włościan pismo „Szkółkę Niedzielną”. Zakładanie towarzystw włościańskich nasiliła założona w połowie XIX wieku Liga polska. Pierwsze włościańskie towarzystwo rolnicze powstało w 1862 roku w Piasecznie na Pomorzu.
Była też i druga przyczyna organizowania się włościan, dodajmy – polskich włościan. W latach 1886-1918 na terenie pruskiego zaboru działała komisja kolonizacyjna, której zadaniem był wykup ziem z polskich rąk i osadzenie na nich niemieckich osadników. W 1894 r. w Poznaniu powstaje Ha-Ka-Ta, której celem było osiągnięcie przewagi ludności niemieckiej i całkowita dyskryminacja polaków. Są to czasy, w których trwa „najdłuższa wojna współczesnej Europy”.
Tak więc Polacy zostali zmuszeni nie tylko do obrony swego stanu posiadania, ale i do ekonomicznego umacniania się. Stosowano regułę: „swój do swego”. Po to by nie dać innym – Niemcom, tworzono polskie banki ludowe (Śmigiel 1893, zob. Tadeusz mendel, Kazimierz Zimniewicz: Bank Spółdzielczy w Śmiglu 1893-1993, Śmigiel 1993), placówki trudniące się obrotem towarów pochodzenia rolniczego o nazwie ROLNIK (Śmigiel 1906, zob. Lech Wróblewski: Zarys działalności „Rolnika” w Śmiglu (1906-1948) (w:) Pamiętnik Towarzystwa Miłośników Ziemi kościańskiej 1979-1980. Kościan 1985, s.33-43) czy wreszcie organizacja włościan zwane kółkami rolniczymi.
W Wielkopolsce pierwsze kółko rolnicze założono 22 kwietnia 1866 roku w Dolsku. Pomocy przy jego organizacji udzielał ks. Jan Wiśniewski – późniejszy, w latach 1866-1910, proboszcz w Czaczu. Na płycie jego mogiły, która znajduje się na cmentarzu przykościelnym w Czaczu wyryto: „Założycielowi pierwszego kółka rolniczego w Wielkopolsce parafianie wdzięczni i przyjaciele”. (O jego społecznikowskiej pasji świadczy fakt, że był też jednym z założycieli w 1870 roku w Śmiglu Towarzystwa Czeladzi Katolickiej). Kółko w Dolsku stało się wzorem do naśladowania, dowodem na to, że „zamierzenie zbożne, a szczerym sercem podjęte, powieść się musi”.
Do wzrostu ilościowego kółek przyczyniła się też uchwała Sejmiku Gospodarskiego, który obradował w 1867 roku w Toruniu. Uczestniczył w nim też, jako przedstawiciel Centralnego Towarzystwa Gospodarczego Maksymilian Jackowski, który całe swe późniejsze życie poświęcił organizacji kółek rolniczych. (W 1873 roku zgłosił gotowość organizacji kółek i patronował im).
W obecnych granicach naszej gminy najwcześniej kółka rolnicze zorganizowano w Czaczu – 10 lipca 1892 r., Wonieściu – 8 grudnia 1895 r. i w Śmiglu – 28 listopada 1898 roku. Na wszystkich zebraniach organizacyjnych był obecny M. Jackowski. W 1912 r. w Czaczu prezesował J. Żółtowski, a członkowie (było ich 39) rekrutowali się z Brońska, Przysieki Polskiej i Karśnic; w Śmiglu – W. Mueller, członków 72 z Morownicy, Poladowa, Glińska , Koszanowa i Bruszczewa; w Wonieściu – (?) Mieleszyński, członków 41 z Żydowa, Spławia, Karmina i Chełkowa. W tym też roku (1912) działałao kółko w Białczu (powstało około 1910 r.), któremu prezesował ks. Simiński. Skupiało ono 38 rolników z Białcza i Krzana. Rolnicy z Bronikowa (razem z Dłużyny, Krzycka Małego i Włoszakowic) należeli do kółka w Bukówcu Górnym, któremu przewodniczył Ksawery Speichert, ziemianin z popowa Starego, wybrany w listopadzie 1918 roku przewodniczącym Powiatowej Rady Ludowej – pierwszego zalążka polskiej władzy w powiecie śmigielskim po pierwszej wojnie światowej.
Kółku rolniczemu w Barchlinie prezesował wówczas Józef Kopczyński, ziemianin z Boszkowa, pierwszy polski (styczeń 1918) starosta powiatu śmigielskiego. następnie powstały kółka w Starym Bojanowie – 16 maja 1923 roku i Bronikowie (?). Temu drugiemu w 1938 roku prezesował ks. Jan Jazdończyk.
W 1926 roku w powiecie śmigielskim było 16 kółek, które zrzeszały 563 rolników. Ich wicepatronem był K.Speichert, wybrany w tymże roku na Walnym Zebraniu Związku Poznańskich Kółek Rolniczych zastępcą członka zarządu.

Struktura organizacyjna

Każde kółko miało uchwalony przez siebie statut. Niekiedy wiceprezesa, ławników i bibliotekarza. po 1902 r. wszystkie kółka zobowiązano do wzorowania się na statucie Dolska. Zebrania odbywały się obowiązkowo raz w miesiącu. Od 1912 roku składki były obowiązkowe.
Obowiązkiem kółka było wysłanie do Zarządu rocznego sprawozdania oraz delegowanie swych przedstawicieli na walne zebrania powiatowe i związkowe (Poznań). Na czele struktury kółek rolniczych stał Patron, który równocześnie był opiekunem, kierownikiem i łącznikiem pomiędzy kółkami oraz kółkami a Centralnym Towarzystwem Gospodarczym. Do 1885r. patron jednocześnie był członkiem Zarządu Centralnego Towarzystwa Gospodarczego. Jak już wspomniałem, pierwszym Patronem był (luty 1873) Maksymilian Jackowski. Miał niespożyte siły, a całą energię kierował na tworzenie kółek. Gdy składał swój urząd miał 86 lat. W spadku pozostawił 210 kółek (odziedziczył 30). dziś aktywni działacze kółek rolniczych otrzymują medal Jego imienia. W naszej gminie wyróżniono nim ponad 10 rolników.
Od 1879 roku utworzono stanowisko wicepatrona, który sprawował opiekę nad dwoma okręgami (okręg obejmował kilka powiatów). Później, na skutek rozrostu kółek, wicepatronów powoływano w każdym okręgu.
Tak więc władzami kółek rolniczych były: ich zarządy, zebranie członków rzeczywistych (byli też honorowi i nadzwyczajni – synowie rzeczywistych), zebranie wicepartonów i prezesów, wicepatron i patron, który zatwierdzał prezesów kółek. Prezesi kółek wywodzili się głównie z ziemiaństwa, duchownych (w 1920 roku stanowili prawie 50%) i włościan. (Nauczycielom władze pruskie zabroniły nawet bycia członkiem kółka).

Metody pracy i kierunki działania

Podstawowym celem – określał go statut – kółka włościańskiego było „podniesienie rolnictwa we wszystkich gałęziach gospodarstwa” (U schyłku XIX wieku plon ziemniaków wynosił 60-80 q/ha a zboża 6-10 q/ha). Stąd kółka miały charakter oświatowy. cel główny realizowano przez: referaty i dyskusje na zebraniach, zwiedzanie gospodarstw, biblioteki, czasopisma i gazety (kółkowym czasopismem był „Poradnik Gospodarski”, którego pierwszy numer ukazał się w lipcu 1889 r.), wykłady i kursy, wystawy rolnicze: lokalne, powiatowe i okręgowe. Głównymi tematami – zagadnieniami, nad rozwojem których w kółkach w kółkach pracowano były: uprawa roślin, melioracja i marglowanie (nawożenie gleby marglem: wapń, magnez i minerały ilaste) łąk, zakup nowoczesnych narzędzi rolniczych ( a wówczas nimi były: 2 i więcej skibowe pługi, siewniki, brony, opielacze, walce, parowe młocarnie...), stosowanie nawozów drenowanie pół, hodowla koni, bydła, owiec, trzody chlewnej i drobiu, sadownictwo i warzywnictwo, dobrze zagospodarowane podwórze, a ponadto: ubezpieczenia (szczególnie od 1870 r.), rachunkowość (propagowano dla każdego gospodarstwa książeczki rachunkowe), sądy polubowne, opieka lekarska.

W niepodległej (1918-1939) Polsce

Po uzyskaniu niepodległości uaktywniła się spolszczona Wielkopolska Izba Rolnicza, która przyjęła ponoszenie kosztów związanych z działalnością kółek. W 1920 r. Patronat został przemianowany na zarząd Główny Związku Poznańskich Kółek Rolniczych. Od związku odłączyły się koła włościanek (pierwsze powstało w 1910 r. w Miłosławiu), które stały się oddzielnymi stowarzyszeniami przy Wielkopolskiej Izbie Rolniczej.
Wrócono do dawnych form działalności: kursy pszczelarskie, przędzenie na kołowrotkach, zwiedzanie gospodarstw i wystaw, kursy oświatowe _ też przy pomocy Wielkopolskiej Izby Rolniczej, która na przełomie 1919/1920 uruchomiła 7 szkół rolniczych, a w 1926 było ich już 12, w tym dwie dla dziewcząt: w Tuchorzy i Nietażkowie (zob. H. Zbierski: Szkolnictwo rolnicze w Nietążkowie 1912-1987. Zarys, wyd. w 1991 r., s. 13-24). W 1926 roku powołano Wielkopolskie Towarzystwo Kółek Rolniczych. Do jego wybitnych działaczy należeli m.in. Czesław Wróblewski z Sączkowa (położył olbrzymie zasługi w organizacji „samopomocy leczniczej”) i Jan Nosek z Brońska.
W 1928 roku rozpoczęto szkolenia w ramach Przysposobienia Rolniczego Młodzieży Wiejskiej. W 1930 roku w Śmiglu zorganizowano 10 grup szkoleniowych, w których uczestniczyły 74 osoby.
Do pracy oświatowej zaangażowano zdobycze techniki: film i radio. O bardzo wysokim poziomie naszego Wielkopolskiego rolnictwa świadczy fakt, że tu zorganizowano praktyki rolnicze dla synów gospodarzy z innych regionów Polski.

Lata 1945-1956

Niektóre kółka rolnicze wznowiły działalność na przedwojennych zasadach. W maju 1945 r. powstaje Związek Samopomocy Chłopskiej i prawie w każdej wsi organizowano koła Z.S.Ch. Do tego związku w listopadzie 1946 r. włączono tez Wielkopolską Izbę Rolniczą. Do życia powołano Koła Gospodyń Wiejskich Samopomocy Chłopskiej. Tworzono też Ośrodki Maszynowe Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”.

Dalsze przemiany

W 1956 roku nastąpiła polityczna odwilż i zaczęły wznawiać swą działalność kółka rolnicze. Wśród zadań, które miały realizować m.in. były i te „przedwojenne”: rozwój gospodarki, organizowanie i prowadzenie fachowego poradnictwa agronomicznego, rozwijanie różnych form oświaty rolniczej dla dorosłych i przysposobienia rolniczego młodzieży wiejskiej. Do kółek wróciły koła gospodyń wiejskich. Kółka rolnicze, podejmując działalność mechanizacyjną, organizowały zespoły maszynowe. Do ich dyspozycji przekazano też służbę rolną.
W 1959 r. Powołano Centralny Związek Kółek Rolniczych, a w ślad za tym związki wojewódzkie i powiatowe. W tymże roku utworzono Fundusz Rozwoju Rolnictwa, który przekazano kółkom do dyspozycji.
W 1966 roku dla większej koncentracji działalności gospodarczej i mechanizacyjnej tworzono międzykółkowe (dla kilku wsi) bazy maszynowe. Taka działała w Śmiglu (il. WŁ. Reymonta), a jej kierownikiem był Marian Bzyl. W Czaczu (?) i Starym Bojanowie działały bazy Państwowego Ośrodka Maszynowego.
W 1973 roku następuje reorganizacja administracji i powołano jedną gminną jednostkę mechanizacyjną: Spółdzielnię Kółek Rolniczych. Rozwój tych spółdzielni nasilił się po 1975 roku kiedy to nastąpiła likwidacja powiatów i związków powiatowych. W Śmiglu prezesami SKR kolejno byli: inż. Józef Jakubowski, Zenon Motała i Ryszard Fornalik. W 1992 roku SKR przekształca się w Przedsiębiorstwo Produkcji, Handlu i Usług Rolniczych „Śmigrol” sp. z o.o., które działa na zasadzie prawa handlowego. Od początku u nadal spółce prezesuje Ryszard Fornalik.
W 1975 roku odbyło się założycielskie zebranie Rady Wojewódzkiej Związku Kółek Rolniczych w Lesznie. Wybrała ona zarząd, w którym funkcję wiceprezesa powierzono śmigielaninowi Marianowi Kasperskiemu (od stycznia 1982- prezes) Ustawą sejmową powołano izby rolnicze. Wybory do leszczyńskiej izby odbyły się we wrześniu 1996 roku. Reprezentantami rolników z naszej gminy są: Zygmunt Konieczny i Ireneusz Nowak.
W maju 1992 roku w Śmiglu reaktywowano Gminny Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych, którego prezesami kolejno wybierano: Stanisława Szuberta z Czacza, Jana Pietrzaka z Księginek i Zygmunta Koniecznego z Morownicy, który funkcję tą pełni nadal. Obecnie GZRKiOR zrzesza 18 kółek rolniczych, trzy koła gospodyń wiejskich i spółkę ŚMIGROL.

P.S. W opracowywaniu powyższego materiału m.in. korzystałem z pracy Zbigniewa Nawrockiego pt. „Leszczyńskie kółka rolnicze w roku 120-lecia 1862-1982”, wydanej w Lesznie w styczniu 1983r. i sygnowanej przez Wojewódzki Związek Rolników, Kółek i organizacji Rolniczych.

Hubert Zbierski

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu