Wyzwolenie Śmigla 17 lutego 2014
Franciszek Judek ze Śmigla napisał we wspomnienioach2):
„Armia Czerwona posuwała się na zachód. Niemcy zamieszkujący Śmigiel poczynili starania ewakuacyjne. Uciekali czym mogli, przeważnie zaprzęgami konnymi. W mieście pozostali jeszcze żołnierze niemieccy, bo nie zdążyli wywieźć materiałów wojskowych z licznych magazynów, m.in. z budynku szkoły nr 1, z kościoła farnego i salki parafialnej, z obiektu obecnego domu Kultury. Więc oblali to wszystko benzyną i zamierzali podpalić. Obywatele polscy, wśród nich Wawrzyn Judek i Władysław Bromka powstrzymali Niemców w tym zamiarze. 26 stycznia 1945r.zebrała się konspiracyjna grupa i ustanowiła tymczasowy komitet polski....”
Data powołania Komitetu Obywatelskiego w Śmiglu jest do dziś dyskusyjna. W pierwszych relacjach podaje się 26 stycznia, w późniejszych – 25 stycznia. Ale jak by nie było, nie ulega wątpliwości, że polska ludność cywilna miasteczka zorganizował się jeszcze przed wkroczeniem oddziałów radzieckich.
Regionalista i pedagog, autor prac i artykułów z najnowszych dziejów Śmigla mgr Franciszek Cieślik uważa – na przykład – że Komitet Obywatelski zawiązał się w Śmiglu 25 stycznia 1945 r., a jego celem było niedopuszczenie do zburzenia miasta i utrzymanie ładu i porządku. W skład tego Komitetu wchodzili: Władysław Bromka, Leonard Graczyk, Wawrzyn Judek, Władysław Judek, Franciszek Urbaniak, Lucjan Warda i jeden Niemiec – mjr rez. Ernest Fengler – administrator majątku w Koszanowie. Komitet ten powołał natychmiast Straż Ludową pod komendą Lucjana Wardy i Biuro Miejskie pod kierownictwem Leonarda Graczyka (...).
Nadszedł 27 stycznia 1945r. Franciszek Cieślik pisze; 4)
„Ostatnie patrole niemieckie w Starym Bojanowie oddały strzały z betonowego mostu nad torem kolejowym w kierunku Wyderowa. Pod Bruszczewem na Rosjan oczekiwała przeszkoda w postacie głębokiego rowy przeciwpancernego. Żołnierze niemieccy ze Śmigla z broni Maszynowej ostrzelali radzieckie czołgi. Rosjanie odpowiedzieli strzałami. Jeden z pocisków nieszczęśliwie wpadł do domu przy ul. Zdrojowej, gdzie śmierć poniosło dwoje dzieci: Melania Urbańska – lat 9 i Wiesław Drótkowski – lat 10. Około 11 minut 30 od Bruszczewa wjechał do Śmigla pierwszy radziecki czołg i przytoczył się ulicami: Św. Wita, Sienkiewicza, Rynkiem, jagiellońską i Kilińskiego ku Wolsztynowi. Pojawiły się białoczerwone i czerwone flagi...”.
Śmigiel odzyskał przeto wolność 27 stycznia 1945 roku o 11.30, zajęty z marszu. Wystąpiła tu pewna anomalia geograficzna, bo miasteczko to wyzwolono 5 i pół godziny wcześniej niż teoretycznie korzystniej położony Kościan. Złożyły się na to dwa czynniki. Po pierwsze o Kościan trwały przewlekłe 3-dniowe walki, po drugie – między Śmiglem a Kościanem przebiegała granica dwóch wielkich radzieckich frontów: I Frontu Ukraińskiego i I Frontu Białoruskiego. Do Śmigla wkroczyły czołówki 7 Korpusu Kawalerii Gwardii generała porucznika Michaiła Konstantinowa, działające w obrębie 33 Armii I Frontu Białoruskiego, Kościan – wyzwalały oddziały frontu ukraińskiego.
27 stycznia 1945 r. nie zarejestrowano w Śmiglu przyjęć do szpitala żołnierzy radzieckich. Komendant Wojenny Miasta kpt. Pantielej Trubnikow (później major) nawiązał kontakt z Komitetem Obywatelskim zajął kwaterę w budynku przy ul. Mickiewicza, z uznaniem przyjął prace Polaków na rzecz bezpieczeństwa i stworzenia szpitala polowego (...).
Walki w okolicach Śmigla trwały. Do potyczek doszło m.in. w rejonie Morownicy i Bronikowa w nocy z 27 na 28 stycznia 1945 r. Rannych w tym boju następnego dnia przywieziono do Śmigla (...).
Przypisy:
1) Oskar Manzel. Geschichte einer deutschen Handwerkstadt im Osten, Rottenburg 1970.
2) Wspomnienia Franciszka Judka ze Śmigla, spisane w 1969 r. Maszynopis w zbiorach TMZK.
3) Franciszek Cieślik. 25 rocznica wyzwolenia Śmigla, Śmigiel 1970. Maszynopis w zbiorach autora.
4) Franciszek Cieślik... op. cit.
Jerzy Zielonka
*) Fragmenty powyższego tekstu są przedrukiem z opracowania: „Polski szpital polowy dla żołnierzy radzieckich w Śmiglu (25 stycznia – 7 maja 1945r.)” zawartego w okolicznościowym druku: Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej, Śmigiel – Plac Rozstrzelanych – 25 kwietnia 1987 r., wydanego nakładem Śmigielskiego Towarzystwa Kulturalnego. Tytuł artykułu pochodzi od redakcji.
Autorowi, Jerzemu Zielonce, serdecznie dziękujemy za bezinteresowne umożliwienie przedruku.
Redakcja