Szlakiem Adama Mickiewicza i wybitnych Wielkopolan 22 kwietnia 2020

WŚ nr 3/08

 „Cudze chwalicie, swego nie znacie,
Sami nie wiecie, co posiadacie”

Przedwiośnie – planujemy wycieczki na nadchodzący sezon. Tym razem po naszej Małej Ojczyźnie, Wielkopolsce – od Śmigla, poprzez Choryń, Kopaszewo, Turew, Rąbiń, Śrem, Żerków, Śmiejów, Winną Górę, Zaniemyśl, Manieczki…


Po drodze zajrzymy jeszcze do innych miejscowości, dworków, gdzie żyli i działali WIELCY naszej krainy. Równocześnie będziemy podziwiać naturalne piękno Ziemi Poznańskiej.
Proponowaną przeze mnie wyprawę możemy realizować autokarem – dla większej liczby osób lub samochodem z własną rodziną. Będzie to 1-dniowa wycieczka, ok. 200 km, najlepiej wyruszyć wcześnie np. O 600-700. Dla amatorów dwóch kółek to niezwykła okazja, oprócz poznania historii, by obcować bezpośrednio z naturą, nacieszyć oko m.in. pięknem Szwajcarii Żerkowskiej. Rowerzyści muszą przeznaczyć na przemierzenie tegoż szlaku 2-3 dni.
Myślę, że przedstawiony tu zarys wycieczki zachęci także wychowawców klas gimnazjalnych, a szczególnie polonistów i historyków do jej realizacji. Poznanie i „dotknięcie” dziejów naszej najbliższej okolicy to miły obowiązek patriotyczny.
Trasa wycieczki:
ŚMIGIEL – nasze miasto ma bogatą historię. To przecież miejsce urodzenia Barbary Chłapowskiej (30 XI 1782 - 22 I 1848), żony generała Jana Henryka Dąbrowskiego, tego, co to „z ziemi włoskiej do Polski” przybył ze swymi legionami u boku cesarza Napoleona i poprosił ojca Ksawerego Chłapowskiego o rękę córki Basi na progu dworku w Koszanowie.

CZACZ – dwór hrabiostwa Żółtowskich, rodziny wielce zasłużonej dla Ziemi Kościańskiej – polecam lekturę – wspomnienia „Dwa pokolenia” hr. Jana Żółtowskiego, ostatniego właściciela dóbr Czacz i Białcz Stary, spoczywającego wraz z żoną Ludwiką na przykościelnym cmentarzu.
KOŚCIAN – przebogate dzieje grodu, w nim m.in. Wały Żegockiego upamiętniające wydarzenia z okresu potopu szwedzkiego. Krzysztof Żegocki (1618-1673) spoczywa w kościele w Gościeszynie k/Wolsztyna.

KURZA GÓRA – w lesie miejsce martyrologii 21 Polaków, rozstrzelanych 9 XI 1939 r. Głaz pamiątkowy, krzyż.

RACOT – pałac, zbudowany w l. 1733-1744 na zlecenie książąt Jabłonowskich, ówczesnych właścicieli. Przebywali tu m.in. Tadeusz Kościuszko, ks. Józef Poniatowski, Józef Wybicki. Racocka stadnina słynęła i słynie w Europie.

  

 

CHORYŃ – tu 21 września 1831r. ADAM MICKIEWICZ był chrzestnym ojcem córki Józefa Taczanowskiego – Zofii. Zabytkowy dworek z końca XVIII w. Poeta gościł tu ponownie od stycznia do początku marca 1832 r., tu powstała „Reduta Ordona”, poświęcona garstce bohaterskich obrońców Warszawy w 1831 r.

 

 

KOPASZEWO – pałac z 1800 r., jesienią gościem właścicielki Honoraty Skórzewskiej był Adam Mickiewicz – oczekiwał tu na przyjazd brata Franciszka walczącego w powstaniu listopadowym. W pałacu – Izba Pamięci. Obok – kaplica z 1794r. Stąd bierze początek Kopaszewska Droga Krzyżowa do Rąbinia. W kaplicy – oryginalne stacje drogi krzyżowej, ufundowane przez Jana Koźmiana po tragicznej śmierci żony Zofii (25 paźdz. 1853), córki gen. Dezyderego Chłapowskiego.

 

TUREW – pałac z XVIII w., siedziba rodu Chłapowskich od II poł. XVIII do 1939r. Od 1820 r. postępową gospodarkę prowadził gen. Dezydery Chłapowski, były adiutant cesarza Napoleona. W maju 1812 r. gościem w Turwi był sam cesarz Napoleon z wojskiem, maszerującym na Rosję. Park duży, starannie utrzymany, dwa stawy uwiecznione w „Panu Tadeuszu”.

 

RĄBIŃ – NEKROPOLIA Chłapowskich, od nestora Stanisława ur. w 1711 r, po Dezyderego (1913-1997), syna Mieczysława, właściciela Kopaszewa, rozstrzelanego przez hitlerowców 23 października 1939 r. na Rynku w Kościanie.
W lesie rąbińskim drewniana kapliczka w stylu zakopiańskim. Upamiętnia miejsce tragedii ze stycznia 1909 r. Ówczesny właściciel Turwi, Zygmunt Chłapowski, manipulując przy strzelbie, ranił śmiertelnie swego bliskiego krewnego, 26- letniego Kazimierza Mańkowskiego z Szołdr. Stało się tradycją, że 3 maja odprawiana jest tu w środku lasu msza św.

JERKA – najpierw mijamy kościół filialny p.w. Chrystusa Króla w ŁUSZKOWIE, z trójdzielną bramą – dzwonnicą, bliźniaczo podobną do rabińskiej.
W Jerce, w domu na zakręcie drogi do Śremu, mieszkał w latach 1921-1938 Witold Wańkowicz, brat Melchiora. Autor m.in. „Na tropach Smętka”, „Ziela na kraterze” bywał w Jerce, ostatnio bodajże w lutym 1938 r. na ślubie swej bratanicy Anny (Hani) Wańkowiczówny (1918-1996) z właścicielem Turwi – Krzysztofem Morawskim. Ślub u benedyktynów w Lubiniu.

WYRZEKA – mijamy tu wieś po prawej stronie przed Śremem. Tu w chłopskiej zagrodzie urodził się przyszły założyciel Banków Ludowych, patron Spółek Zarobkowych – ks. Piotr Wawrzyniak. Spółki i Banki Ludowe odegrały ważną rolę z walką ze wzmożoną germanizacją na tych ziemiach. Grób – mauzoleum ks. Piotra Wawrzyniaka znajduje się w Mogilnie.

ŚREM – miasto nad Wartą, w miejscu, gdzie rzeka zmienia bieg z równoleżnikowego na południkowy. Jeden z najważniejszych grodów kasztelańskich Wielkopolski wzmiankowany już w 1136 r. W XV-XVI znany ośrodek sukiennictwa.

KSIĄŻ WIELKOPOLSKI – przed wjazdem na rynek, na kamienicy tablica upamiętniająca miejsca walki w rejonie Książ-Miłosław w czasie Wiosny Ludów 1848. Na rynku – Placu Kosynierów – pomnik upamiętniający miejsce egzekucji 17 osób rozstrzelanych 20 października 1939 r.
ŻERKÓW – miasto, ze względu na wyżynne położenie, posiada unikalny w skali Wielkopolski charakter. W rynku zachowało się kilkadziesiąt zabytkowych domów, głównie z przełomu XIX/XX w. Przy ul. Kościelnej 7 warto przyjrzeć się dawnej poczcie konnej z przełomu XVIII/XIX w. Po przeciwnej stronie ulicy, w otoczeniu pomnikowych drzew, stoi mały pomnik Bolesława Pobożnego i Przemysława II z 1993 r. – wtedy Żerków obchodził swoje 700-lecie.
Z Wału Żerkowskiego – polodowcowego pasu wzniesień, przy końcu ul. Mickiewicza szlak zielony prowadzi do punktu widokowego – ŁYSA GÓRA 161 m n.p.m.

ŚMIEŁÓW – klasycystyczny pałac, jeden z piękniejszych w Wielkopolsce. Od 1784 – w rękach Gorzeńskich, od końca XIX w. własność Chełkowskich. W 1831 r. w pałacu u Gorzeńskich przebywał Adam Mickiewicz. Obowiązkowo zwiedzamy bogato wyposażone muzeum poświęcone naszemu wieszczowi, czynne codziennie, poza poniedziałkami, w godz. 10-16, od maja do września w godz. 10-18. Wokół pałacu – pełen uroku park nad Starą Lutynią, z Ogródkiem Zosi, pomnikiem Poety… W pałacu, na zaproszenie Chełkowskich gościły dzieci A. Mickiewicza – Władysław i Maria, a w 1899r. – Henryk Sienkiewicz. Po II wojnie światowej mieściła się tu szkoła. Zdewastowany pałac w 1970 roku przejęło Muzeum Narodowe w Poznaniu i po generalnym remoncie udostępniło zwiedzającym.
Kilkaset metrów za Śmiełowem, w lasku po prawej stronie znajduje się głaz upamiętniający pobyt A. Mickiewicza na Ziemi Żerkowskiej.

 

 

 

 

 

 

Do Miłosławia udajemy się przez Komerze – to dawna granica między zaborami prusko-rosyjskim, którą daremnie próbował przekroczyć poeta, chcąc przedostać się do walczącej jeszcze Warszawy jesienią 1931 r.
Z Pyzdr możemy zajrzeć do KOŁACZKOWA, do dworku Reymonta (od 1920), laureata Nagrody Nobla za powieść „Chłopi”.
Dojeżdżając do Miłosławia – możemy zwiedzić BUGAJ, z charakterystycznymi czworakami dworskimi po obu stronach szosy. Na prawo – Bażanciarnia – dawny zameczek myśliwski „Darz Bór” z XIX w. położony wśród stawów rybnych.

MIŁOSŁAW – miasto na pagórkach Ozu Miłosławskiego i rzeczką Miłosławką. W parku – wiele pomników przyrody. Neorenesansowy pałac z XIX w. wg. projektu właściciela, Seweryna Mielżyńskiego. U Mielżyńskich gościli m.in. poeci Wincenty Pol, Teofil Lenartowicz i Władysław Syrokomla, pisarze Józef Ignacy Kraszewski, Henryk Sienkiewicz i Władysław Reymont, skrzypek Henryk Wieniawski, malarze Lucjan Siemieński, Julian Fałat, Leon Wyczółkowski… W parku trzeba odszukać pierwszy na ziemiach polskich pomnik Juliusza Słowackiego z 1899r. Słynną mowę w obronie języka polskiego wygłosił wówczas Henryk Sienkiewicz, a działo się to w okresie wzmożonej germanizacji. Tablica upamiętniająca strajki dzieci w latach 1901-1904 i 1906-1907 na murach dawnej szkoły – na płd. od kościoła św. Jakuba. W parku – pomnik z okresu Wiosny Ludów, z urnami ziemi z pól bitewnych, m.in. ze zwycięskiej z wojskami pruskimi w dn. 30 IV 1848.

 

 

 

 

WINNA GÓRA – w parku okazały, neoklasycystyczny pałac z 1900r. w nim muzeum poświęcone pamięci gen. J. H. Dabrowskiego (1755-1818). Dobra nadane twórcy Legionów przez cesarza Napoleona I Bonaparte w 1807r. Żeby zwiedzić muzeum, trzeba mieć trochę szczęścia, gdyż grafik jego otwarcia jest dość skomplikowany: czynne od środy do niedzieli 900-1600 z wyjątkiem dni poświątecznych oraz każdej trzeciej soboty i niedzieli miesiąca(!).
Winna Góra odwiedzana była przez takie osobistości, jak Julian Ursyn Niemcewicz (1821), Wincenty Pol, Władysław Syrokomla (1899). W parku drzewa pomnikowe, głaz poświęcony J.H. Dąbrowskiemu – tuż przy pałacu oraz pomnik z urną – sercem adiutanta generała, Stanisława Chłapowskiego, brata generałowej, pomnik znajduje się na wysepce, pośrodku niewielkiego stawu. Na wzgórzu, w barokowym kościele p.w. św. Michała – neobarokowa kaplica grobowa J.H. Dąbrowskiego, dobudowana w 1863r. wg. projektu Seweryna Mielżyńskiego, polichromią Stanisława Smoguleckiego z 1918r. oraz witrażem Wiktora Gosienieckiego – Chrystus Zmartwychwstały. O otwarcie kościoła trzeba prosić na probostwie. Urna z sercem gen. J.H. Dąbrowskiego przechowywana była początkowo w pałacu w Winnej Górze – do 1907 r., później w Krakowie i w poznańskim ratuszu, a od 1997 r. w krypcie Zasłużonych Wielkopolan przy kościele Św. Wojciecha w Poznaniu. Przy wejściu do kościoła zwróćmy uwagę na budynek dawnej ochronki dla dzieci pracowników folwarcznych, z napisem upamiętniającym żonę fundatora, Henryka Mańkowskiego.
Żegnamy Winną Górę i przez Środę WLKP. Udajemy się do Zaniemyśla.

 

  

 

ZANIEMYŚL – prawa miejskie (od 1742 r.) utracił w 1934r. i dziś znany jest jako popularna miejscowość letniskowa nad Jeziorem Raczyńskim. W 1331r. tutaj rozbite zostały wojska krzyżackie. Ta duża wieś gminna związana jest z postacią hr. Edwarda Nałęcz Raczyńskiego (1786-1845), właściciela Rogalina, fundatora Biblioteki Raczyńskich przy placu Wolności w Poznaniu i posągów pierwszych władców Polski w Złotej Kaplicy w poznańskiej katedrze.
Wybitny Wielkopolanin, mecenas sztuki i nauki spoczywa do dziś w Zaniemyślu w grobowcu przy wschodniej ścianie kościoła p.w. św. Wawrzyńca. Na grobie posąg z brązu jego żony Konstancji, w pozycji siedzącej greckiej bogini zdrowia Hygiei. Replika tegoż posągu stoi przed Biblioteką Raczyńskich w Poznaniu. Na Jeziorze Raczyńskim – przeprawa promem- Wyspa Edwarda, z starodrzewem liściastym (ok. 50 pomnikowych dębów) i romantycznym domem w stylu szwajcarskim, wzniesionym w l. 1817-19 przez jego właściciela, który tutaj 19 stycznia 1945r. odebrał sobie życie, w wieku zaledwie 59 lat.
(zdjęcie pałacyku). W testamencie sporządzonym na kilka dni przed tragiczną decyzją napisał: „Ludzie mnie odpychali, przyjmij mnie, Panie”, oraz „Umieram z tym oświadczeniem, żem nic nie kochał tak, co Polskę”. Wielki Polak i filantrop. Mając magnackie dochody, żył jak ubogi student, poświęcając wszystko na cele narodowe i dobroczynne. Atrakcją Zaniemyśla jest kolejka wąskotorowa (!), kursująca ze Środy Wlkp.

 

Stąd przez Śrem kierujemy się do Manieczek.

MANIECZKI – miejsce życia i działalności Józefa Wybickiego. Twórca polskiego hymnu narodowego ur. się 29 IX 1747 r. w Będominie k/Kościerzyny, zm. 10 III 1822r. w Manieczkach. Z Wielkopolską związał się na 41 lat. Po ślubie (1820) z Esterą Wierusz Kowalską zamieszkał we wzniesionym przez siebie dworku, który nie przetrwał do czasów dzisiejszych, bowiem parę lat po śmierci J. Wybickiego spłonął. Ten stary dwór, nazywany Domeczkiem, stał w innym niż obecnie miejscu. W ładnie utrzymanym parku odnajdujemy kapliczkę- rotundę, z inicjałami fundatora A.D. 1786. Jest też pomnik z popiersiem J. Wybickiego, tablica na kamieniu – z historią osiedla Manieczki, obelisk upamiętniający pojedynek braci Kołaczkowskich w 1766 r. Jeśli będziemy tu ok. 18.00, będziemy mogli wejść do wnętrza nowego kościoła-rotundy, wzniesionego pod koniec XX w. Czy uda się wejść do skromnie urządzonego muzeum w dworku? – trzeba spróbować. J. Wybicki pochowany został przy kościele w Brodnicy. Do dziś pozostała symboliczna płyta nagrobna, gdyż w 1923 r. prochy przeniesiono do Krypty Zasłużonych Wielkopolan przy kościele św. Wojciecha w Poznaniu.

 

  

 

To był ostatni punkt programu wycieczki Szlakiem A. Mickiewicza i wybitnych Wielkopolan.
Przed Kościanem, w Luboszu Starym, przy drodze do Racotu, na placu wokół kaplicy p.w. M.B. Częstochowskiej stanęła rzeźba Chrystusa Króla, z rozpostartymi ramionami, wierna replika ze wzgórza Carcovado w Rio de Janeiro. Wprawdzie jest skromniejsza niż ta 30-metrowa w Brazylii, ale ustawić taką figurę 4-metrową na postumencie – to też sztuka Dzieło Macieja Szymczaka w drewnie topolowym poświęcił w październiku 2004r. ks. biskup Zdzisław Fortuniak.
Oprócz tego zarysu polecam zgłębienie wiadomości przez dotarcie do odpowiedniej lektury, dotyczącej przedstawionych tu postaci i miejsc. O „Generałowej, nieznanej śmigielance” pisywał Hubert Zbierski na łamach „Witryny Śmigielskiej” w numerach z lutego i kwietnia 1997 r., a smutny koniec dworku w Koszanowie-Śmiglu ukazał także w numerze z 30.01.1997r. Roczniki „Witryny Śmigielskiej” dostępne w czytelni Miejskiej Biblioteki Publicznej w Śmiglu.*) Tu też znajduje się niejedna pozycja, która przygotuje nas rzetelnie do przemierzenia prowadzonego przeze mnie szlaku.
Wycieczkom autokarowym służę pomocą, np. jako pilot lub przewodnik. Grupy większe mogą w zasadzie realizować plan podstawowy, podany na początku artykułu, bo „nie wyrobią” czasowo. Przewidywany powrót do Śmigla ok. 20:00.
Pokochajmy naszą „Małą Ojczyznę” – Wielkopolskę i bądźmy z niej dumni!
Życzę niezapomnianych wrażeń!

*) W/w artykuły dostępne są również na stronie www.ck-smigiel.pl w dziale „Historia regionu”.(przyp. Red.)

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu