Kościół Jana Chrzciciela w Przemęcie 24 lipca 2020
WŚ nr 4/02
Jan Chrzciciel – święty, którego cudowne narodziny były zapowiedziane przez anioła.
Prorokował nadejście Mesjasza, udzielił chrztu Jezusowi i nazwał G O Barankiem Bożym.
Przemęt, wieś gminna przy ujściu rynny jezior przemęckich, dawniej był miastem (od ok. 1300 roku do czerwca 1797, kiedy to władze pruskie pozbawiły go praw miejskich). W 1395 roku król Władysław Jagiełło zastawił miasto z kilkoma wsiami w zamian za pożyczkę 600 grzywien srebra. Nie mogąc spłacić tej pożyczki, król w 1408 roku zezwolił klasztorowi cystersów z Wielenia wykupić Przemęt i zastawione wsie. Cystersi przenieśli się do Przemętu 10 lat później. W 1656 roku, podczas „potopu szwedzkiego”, miasto uległo zniszczeniu, a znaczna część ludności zginęła.
W końcu XI I wieku Przemęt przeżył znaczne ożywienie gospodarcze. W latach 1702 – 1710 liczne przemarsze wojsk saskich, szwedzkich i rosyjskich spowodowały wiele zniszczeń i przyczyniły się do wybuchu epidemii chorób zakaźnych, co wywołało obniżenie liczby ludności. W 1793 roku Przemęt liczył zaledwie 189 mieszkańców, w tym 28 zakonników. Domy zbudowane były z gliny, drogi niebrukowane.
W 1805 roku dobra cysterskie zostały przejęte przez rząd pruski. Po 16 latach zaczęto całkowitą likwidację klasztoru. Zakonników usunięto, a bogatą bibliotekę wywieziono do Berlina. W 1835 roku przystąpiono do częściowej rozbiórki klasztoru.
Cystersi, w roku wykupienia od króla Przemętu, rozpoczęli budowę kościoła. Świątynia, wznoszona z cegieł w latach 1408 – 1418, przetrwała do 1651 roku, kiedy została rozebrana i postawiono na jej miejscu obecną p.w. św. Jana Chrzciciela. Budowa kościoła trwała z przerwami od 1651 do 1690 roku. Projekt i początkowe prace prowadził znany architekt włoski działający w Polsce – Tomasz Poncino (gł. dzieła: pałac biskupi w Kielcach, kościół i klasztor benedyktynek, kolegiata w łowiczu). Budowę wznowiono ok. 1680. Zatrudniono przy niej architektów Jerzego i Jana Catennacci (przy ich pomocy wzniesiono m.in. korpus Fary w Lesznie, ukończono budowę kościoła jezuitów w Poznaniu a także kościoły benedyktynów, karmelitów, reformatów). Prace zakończono w 1696, natomiast hełmy na wieżach założono w 1725 roku. Hełm prawej wieży, który spłonął w 1792, odrestaurowano stosunkowo niedawno, bo w 1984 roku. Większość wyposażenia wnętrza pochodzi z końca XI I wieku. Wyposażenie rzeźbiarskie wykonano z czarnego dębu wydobywanego z bagien obrzańskich (ołtarze, tron opacki, konfesjonały i ambona). Po budynkach klasztornych z pocz. XVI I wieku pozostał krużganek przy ścianie kościoła i wolno stojący budynek piętrowy.
Z kościołem wiąże się legenda, która mówi, że w pobliskim jeziorze zatopione jest miasto. W letnie, słoneczne dni, kiedy woda jest przeźroczysta, podobno można dostrzec w głębi dachy domów i szczyty wież kościelnych, a w południe usłyszeć nawet dźwięk dzwonów.
W dawnych czasach niedaleko jeziora żyła w Przemęcie uboga wdowa z córką Anią. Anna często chodziła nad jezioro. Siadała na pniu krzywej wierzby, pochylonej tuż nad wodą i rozmyślała o zatopionym mieście.
Pewnego dnia jakiś tajemniczy głos spod wody pomógł Annie wyłowić z jeziora dzwon, który został zawieszony na wieży kościelnej. Legenda mówi, że to ten, który wisi do dziś.
Kościół p.w. Św. Jana Chrzciciela w Przemęcie zwiedziliśmy podczas rajdu rowerowego z młodzież gimnazjalną i opiekunami, Rafałem Klemem i Tomaszem Frąckowiakiem. Po kościele oprowadził nas i zapoznał z jego historią organista kościelny.
Andrzej Weber