Z dziejów Starego Bojanowa 17 lutego 2014

Po powstaniu w 1583 roku miasta Bojanowa znajdującego się w pobliżu Rawicza dodano do śmigielskiego Bojanowa przymiotnik Stare. Nazwa miejscowości pochodzi od imienia osadnika Bojan. Pierwotnie Stare Bojanowo należało do Sarzorów, od których nabył je Gunther Pradel, występujący w 1391 roku jako jego właściciel. Należał do licznej grupy rycerstwa, które w tym czasie przybyło do Wielkopolski z terenu Śląska i Niemiec. Pradlowie przybyli prawdopodobnie z miejscowości Pradel, znajdującej się w pobliżu miasta Zeitz. Ich nazwisko zapisywano także jako; Prudel, Predel lub Predele. Synem Gunthera Pradla był Andrzej Junosza, który w spadku otrzymał Stare Bojanowo i władał nim w latach 1406-1441. To właśnie Andrzej przybrał odmiejscowe nazwisko „de Bojanowo Bojanowski”. Po Andrzeju Starym Bojanowo przejął jego syn Andrzej I I burgrabia kościański. Po nim właścicielem w latach 1498-1511 był syn Jan Junosza Bojanowski. Kolejnymi właścicielami w drodze dziedziczenia byli: w latach 1511-1550 Andrzej oraz od 1550 roku Stanisław, który w 1584 roku sprzedał Stare Bojanowo swoim krewnym Mikołajowi Junoszy Bojanowskiemu z Trzeborzy i Janowi Bojanowskiemu z Gołaszyna. W tym okresie odnotowano, że w Starym Bojanowie było 12 1/2 łanów osiadłych, 3 puste, 29 osadników, 6 komorników i 30 owiec. Wspomniany Stanisław był znaną osobą, utrzymującą kontakty z dworem królewskim. Nowy właściciel części Starego Bojanowa Jan przeszedł na wiarę braci czeskich, którym oddał miejscowy kościół parafialny. Przyjaźnił się z superintendentem braci Teofilem Turnowskim. Brat Jana Mikołaj władał swoją częścią Starego Bojanowa w latach 1584-1603. Po jego śmierci wieś otrzymali synowie Andrzej i Mikołaj, którzy nie założyli swoich rodzin. Własność po nich przejęła ich siostra Katarzyna Grylewska z Borowa oraz dzieci po siostrach Jadwidze i Annie. W roku 1624 Stare Bojanowo od dotychczasowych właścicieli wykupił Stefan Junosza Bojanowski, który władał nim do 1664 roku. Następnym właścicielem, do 1670 roku, był jego syn, Jan Olbracht, starosta gnieźnieński, który przekazał wieś synowi Karolowi, generałowi wojsk konnych i kawalerowi orderu św. Stanisława. Syn tego ostatniego, Karol Aleksander, ożenił się z Eleonorą z Bothmerów. Ich grób znajduje się na zabytkowym cmentarzu w Robaczynie. Karol był sędzią ziemiańskim powiatu kościańskiego, od 1754 roku szambelanem królewskim, a w ramach kościoła ewangelickiego, którego był wyznawcą, jednym z czterech generalnych seniorów przy superintendenturze. Był także odznaczony orderem św. Stanisława. Ostatnim z roku Bojanowskich, władającym Starym Bojanowem od czterech wieków, był August Aleksander, który ożenił się z hr. Zofią Maltzan. Na przełomie XVII I  I XIX wieku sprzedał stare Bojanowo, Olszewo, Sierpowo, Robaczyn i Nietążkowo i przeniósł się do Niemiec. Stare Bojanowo przeszło w ręce szwagra jego żony księcia Birona Kurlandzkiego i jego rodziny. Warto zwrócić uwagę na zadziwiająca karierę księcia, który był chłopcem kuchennym carycy Katarzyny I. W 1848 roku jako właścicielka starego Bojanowa występuje księżna żagańska A. Pignatelli z Wiednia. Ostatnimi właścicielami Starego Bojanowa byli von. Gernothowie. Erdmann Gernoth, zm. w 1920 roku, został pochowany na cmentarzu w Robaczynie. Napis na ocalałym nagrobku głosi, że E. Gernoth był właścicielem Starego Bojanowa, odznaczonym Krzyżem Żelaznym w czasie wojny 1870/71.
W Starym Bojanowie znajdują się dwa kościoły. Jeden z nich, poewangelicki p.w. św. Bartłomieja, zbudowany został w 1849 roku i powiększony w 1900 roku o wieżę. Parafia była wzmiankowana już pod koniec XIV wieku. W 1615 roku kościół został zwrócony przez innowierców katolikom. Podczas wizytacji w 1684 roku stwierdzono, że: „Kościół w Starym Bojanowie jest pod tytułem św. Bartłomieja apostoła, przed siedemdziesięciu laty z rąk heretyckich odzyskany. Jest z drzewa w tak zwany mur pruski i wali się”. Gruntowna odbudowa kościoła została dokonana w 1738 roku staraniem Karola Bojanowskiego. Nowy kościół, jak wspomniano, wybudowano w 1849 roku.
Z wydarzeń historycznych, jakie miały miejsce w okolicy Starego Bojanowa, warto odnotować bitwę stoczoną w styczniu 1769 roku przez konfederatów barskich z wojskami rosyjskimi. Konfederatami dowodził regimentarz Józef Goglewski.
Korzystny wpływ na rozwój miejscowości miało wybudowanie przed 150 laty linii kolejowej Poznań-Wrocław oraz podjęcie pod koniec XIX wieku budowy linii kolejki wąskotorowej z Krzywinia do Rakoniewic.
W dniu 30.09.1921 roku w St. Bojanowie były 73 domy, w których mieszkało 481 osób, a w obszarze dworskim było 26 domów zamieszkałych przez 304 osoby. Dziesięć lat później wieś liczyła 93 domy, zamieszkałe przez 523 osoby, a w obszarze dworskim 16 domów, zamieszkałych przez 231 osób.
Jako ciekawostkę warto także podać, że na podstawie ustawy scaleniowej z 23.3.1933 roku utworzono na terenie powiatu kościańskiego 10 gmin zbiorowych, w tym także w St. Bojanowie. Gmina ta była największa w powiecie, gdyż obszar jej wynosił 15 908 ha, a liczba ludności 7 979.

Jan Pawicki