Wybrane wiadomości o grodziskach Ziemi Śmigielskiej. 17 lutego 2014

Historyk Jan Dylik tak definiował grodzisko: „Istotę grodziska stanowi nasyp ziemny, wzniesiony dla obronności miejsca. Konstrukcja ziemna i charakter obronny to cechy wyróżniające grodzisko”. Uczeni wskazują na grody, które stanowiły miejsce schronienia okolicznej ludności „a także na grody mające znaczenie administracyjne i kultowe. Najważniejsze jednak były te, które miały charakter militarny, a zwane były często „””strażnicami pogranicznymi. Jako miejsce budowy grodów wykorzystywano tereny położone w pobliżu rzek, jezior, bagien lub wzniesień. Potwierdzał to w X w. arabski dziejopisarz Ibrahim ibn Jakub. O obronności grodu decydowało jego położenie, otaczająca go fosa, zasieki, podwale i wały. Wysokość wałów sięgała od 4 do m 12 m, a szerokość wynosiła 3-20 m. Wały były budowane z ziemi, gliny, drewna i kamieni.
Autorzy opracowania „Z najdawniejszych dziejów Ziemi Kościańskiej” twierdzą, że w okresie wczesnego średniowiecza dolina środkowej Obry wraz z jej dopływami była zamieszkiwana przez ludność niewielkiego plemienia, które stworzyło na obszarze około 800 km2 sieć grodów obronnych. Zachowały się pozostałości po 16. Grody te często stanowiły ośrodek mieszkających w pobliżu wspólnot lokalnych, była to czasem „...jedna rozległa wieś np. przy grodzie w Bruszczewie, częściej niewielkie kilkuzagrodowe osady otaczały wianuszkiem gród obronny. W grodzie stale zamieszkiwał jedynie, jak się przypuszcza – naczelnik całej wspólnoty z rodziną, później zapewne z nieliczną drużyną”. W okresie tworzenia się silnej władzy państwowej w IX i X wieku wiele grodów plemiennych zostało opuszczonych lub zniszczonych. Wspomniane wyżej grodziska Ziemi Śmigielskiej znajdują się w ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Poznaniu. Ludwik Gomolec pisał: „O znacznej gęstości zaludnienia okolic Śmigla w okresie od wieku VII do XII świadczy pokaźna stosunkowo liczba grodów (grodzisk). Bez grodu wówczas, jak się wydaje, nie może obejść się większe lub mniejsze skupienie ludności”. Wspomina także, że archeolodzy znaleźli w nich najrozmaitsze zabytki kultury materialnej. Spośród zachowanych szczątków grodzisk przeważały grodziska pierścieniowate, a późniejsze pochodzące z X lub XI wieku były stożkowate. Wspomniane już grodzisko w Białczu Starym, wg materiałów będących w posiadaniu Urzędu Ochrony Zabytków, znajduje się na podmokłej łące, 1700 m na płn.-zach. od Białcza Starego, 250 m na wsch. od Kanału Obrzańskiego, przy drodze Białcz Stary – leśniczówka Prętkowice. Jest to grodzisko wklęsłe, z wałem zbudowanym z ziemi i popiołu. Pierwotnym materiałem było jednak drewno, które po spaleniu zamieniało się w popiół. Wysokość wału wynosi 4-5 m, szerokość dołem 25 m, a górą 2-3m. Na terenie grodziska znaleziono szereg ułamków naczyń glinianych, łyżwę, kości zwierzęce itd. Przed II wojną odnotowano próbę zniwelowania grodziska. Z podobnym przypadkiem spotkano się kilka lat temu, co wymagało interwencji władz. Można przypuszczać, że wydarzenia te świadczą o niskiej świadomości o tym, czym są te obiekty.
W Czaczu z kolei znajdują się 2 grodziska. Jedno z nich tuż za parkiem, od jego płd. strony, a drugie o 450 m na płn. wsch od mostu przez Samicę. Jest ono stożkowate, czworoboczne, ma owalny stożek o średnicy 30 m, wysokości 4 m. Znaleziono tam skorupy gliniane i spaloną kość. Bujna roślinność wokół grodziska zwanego „Łysą Górą” lub „Żabią Górą” wskazuje na znajdującą się tam kiedyś fosę.
Grodzisko w Przysiece położone jest około 400 m na płn. od Przysieki Polskiej, 150 m na wsch. od drogi Bruszczewo-Przysieka Stara i około 500 m od Samicy, na suchym miejscu opadającym ku dolinie rzeki. Jest to grodzisko wklęsłe od strony wsch. nieco zniszczone, otoczone fosą. Od strony płd. zach. jest zaklęśniecie w wale (brama). W tej partii znajduje się niewielkie podwale. Całkowita szerokość grodziska wynosi 70 m, wnętrze 35 m, szerokość wału 10 m, a wysokość 2,56-3,15m. Stwierdzono tam co najmniej 2 fazy osadnictwa. Młodsze osadzone jest na ruinach wcześniejszego grodziska. Warto podczas wędrówek w okolicach Śmigla zwrócić uwagę na te obiekty i strzec je dla potomnych przed dewastacją.

Jan Pawicki

Śmigiel, Miasto Wiatraków
Śmigiel Travel
Centrum Kultury w Śmiglu