Pałac w Czaczu. 17 lutego 2014
W tym właśnie miejscu właściciel Czacza Wojciech Gajewski starosta rogoziński zbudował około 1650 roku pałac, którego projektantem podobnie jak i miejscowego kościoła był znany włoski architekt Krzysztof Banadura Starszy. Ówczesny pałac był budynkiem piętrowym, wczesnobarokowym, z dwiema wieżami nakrytymi hełmami. Wejście stanowiły monumentalne dwuramienne schody prowadzące do logii na piętrze. Niestety płac spłonął w 1709 roku. Widok pałacu z tamtych lat znany jest z tabliczki wotywnej pochodzącej z 1708 roku. Odbudową i przebudową zajęli się późniejsi właściciele Czacza Szołdrscy. Prace te przeprowadzono na przełomie XVIII i XIX wieku z inicjatywy Wiktora Szołdrskiego, który był także m. in. właścicielem Czempinia. W przebudowanym pałacu mieszkał w tym czasie dzierżawca. Zbudowano wówczas dwie boczne oficyny, połączone z rezydencją charakterystycznymi ćwierćkolistymi, parterowymi galeriami, nakrytymi płaskim dachem. Między oficynami i galeriami znajdowały się dwie bramy w związku z bankructwem w 1835 roku Szołdrskich majątek znalazł się w rękach rodziny Żółtowskich. Majątkiem zarządzał Marceli Żółtowski, który w latach 1848-51 dokonał kolejnej przebudowy pałacu. Z tego okresu pochodzi obecnie istniejący korpus główny pałacu z gankiem kolumnowym na osi. Pałac został podwyższony o piętro lub półpiętro, wbudowano piwnice, a niewielki ganek z tarasem na wysokości piętra został wprowadzony przed wejściem głównym. Od strony południowej znajdował się dziedziniec honorowy, od którego prowadził podjazd główny. W latach 1911-1912 Jan Żółtowski w oparciu o projekt architekta z Poznania Mariana Andrzejewskiego, który był także projektantem gmachu Gimnazjum w Kościanie, dokonał przebudowy, która ukształtowała obecny wygląd pałacu. Zmieniono wówczas wnętrze budynku, układ komunikacyjny. Mansardowy dach przykryto dachówką oraz zmieniono elewację. Istniejące galerie zostały poszerzone a wzdłuż nich dodano na całej długości korytarze. Tam gdzie w galerii zachodniej znajdowała się oranżeria utworzono bibliotekę. Wspomniane galerie są parterowe i wysoko podpiwniczone, rozdzielone półkolumnami jońskimi. Klasycystyczne oficyny są także parterowe i podpiwniczone. Zmieniono podjazd, który zbudowano od strony północnej. Od strony zachodniej pobudowano także klatkę schodową. W oficynie wschodniej mieszkała część służby a w zachodniej kamerdyner z rodziną. Była tam także kuchnia oraz jadalnia służby. Ostatnim właścicielem majętności Czacz był Jan Żółtowski, który w październiku 1939 roku był aresztowany, a także był świadkiem egzekucji w Śmiglu. Po powrocie z wysiedlenia do Generalnej Guberni zmarł 23 lipca 1946 roku i został pochowany w Czaczu. Pałac otoczony jest parkiem krajobrazowym o powierzchni 19,30 ha. Wygląd parku został zniekształcony w związku z przeprowadzoną przez jego teren w latach 70 XX wieku obwodnicą.
Jan Pawicki
